PRIEview – programma van eisen (PVE) fysieke belasting
Programma van eisen – wat zijn de do’s en don’ts?
Door een programma van eisen of PVE ten aanzien van fysieke belasting op te stellen, zet je het onderwerp op de agenda en toets je regelmatig of het verandertraject op de goede weg is om aan het PVE ten aanzien van fysieke belasting te voldoen. Het Programma van Eisen start met enkele uitgangspunten: basisregels ten aanzien van de fysieke belasting. Daarna volgen aandachtspunten voor elke vorm van fysieke belasting.
Het PVE kun je aanvullen met de overige aandachtspunten die uit de startchecklist naar voren zijn gekomen.
Uitgangspunten voor een gezonde fysieke belasting
Statische belastingen (belastingen waarbij niet wordt bewogen, zoals langdurig staan en zitten) zijn op de lange termijn slecht voor gewrichten. Bij statische spierbelastingen is de volhoudtijd beperkt omdat de doorbloeding gehinderd wordt.
Dit geldt voor het afwisselen van werkhoudingen en voor het afwisselen van de delen van het lichaam die belast worden.
Het risico op klachten wordt bepaald door de belasting en de mogelijkheden tot herstel, tijdens en na het werk.
Het risico op klachten kan verkleind worden door geleidelijke gewenning. Dit geldt niet voor extreme krachten en houdingen.
De meeste vormen van fysieke belasting vragen gewenning, zeker als ze nieuw zijn voor een medewerker. Een belangrijk risico op klachten is een verandering in de belasting, dus een belasting waar iemand (nog) niet aan gewend is. Daarom is het goed alert te zijn op een veranderende belasting en medewerkers de gelegenheid te geven aan nieuwe belasting te wennen. Gewenning is moeilijk of zelf onmogelijk bij extreme belastingen bijvoorbeeld zeer hoge tilgewichten of extreme houdingen. Dat zijn houdingen waarbij de gewrichten (bijna) niet verder kunnen buigen.
De uiteindelijke belasting op het lichaam ontstaat door de combinatie van de KRACHT die geleverd moet worden, de HOUDING waarin dit gebeurt en de factor TIJD: hoe lang en hoe vaak komt het voor.
Een zware belasting hoeft niet risicovol te zijn, mits deze niet extreem is, maar weinig voorkomt en kort duurt. Een lichte belasting kan risicovol zijn, als deze lang duurt/vaak voorkomt en weinig mogelijkheden tot herstel biedt.
De kleuren in de figuur geven het risico aan. Oranje is een verhoogd risico en rood een sterk verhoogd risico.
In 1, 2 en 3 is de frequentie laag of de blootstelling kort. Daardoor blijft het risico van een grote kracht (2) of ongunstige houding (3) beperkt. Bij langdurige blootstelling, in een ongunstige houding en hoge krachten, ontstaat een sterk verhoogd risico (4) waartegen direct maatregelen genomen moeten worden.
Programma van eisen fysieke belasting:
.
Tillen en dragen
- Incidenteel tillen: niet meer dan 23 kg
- Regelmatig tillen: zorg voor gunstige tilomstandigheden
- Vaak tillen: onderzoek de mogelijkheden van mechaniseren of automatiseren
- Beoordeel zodra dat kan de situatie met de NIOSH methode
Handmatig trekken en duwen van rollend materieel
- Incidenteel: gewicht van kar en last mag niet meer dan 450 kg zijn
- Regelmatig tot vaak: vlakke ondergrond, goede wielen en handgrepen op de juiste hoogte.
- Beoordeel zodra dat kan de situatie met DUTCH
- Gebruik waar mogelijk elektrische hulpmiddelen
Ongunstige werkhoudingen / bewegingen
- (Bijna) maximale gewrichtshoeken voorkomen.
- Zoveel mogelijk zogenaamde neutrale gewrichtshoeken – hoeken waarbij het weinig moeite kost het gewricht in die positie te houden en die geen klachten oplevert.
- Een goede houding moet mogelijk zijn als er (middel)grote krachten geleverd moeten worden (tillen, duwen, trekken)
Statische belasting
Statische belasting kan met beweging worden afgewisseld.
Geen houdingen die niet lang volgehouden kunnen worden, zoals:
- voorovergebogen staan
- op > 50% armlengte handelingen verrichten
- op schouderhoogte of hoger werken.
Pas de werkplek aan zodat dit niet nodig is of zorg voor ondersteuning.
Repeterende bewegingen
Indien mogelijk uitvoering door robot / cobot, anders:
- optimale werkplek
- neutrale gewrichtshoeken
- lage krachten op het lichaam
- afwisseling met andere taken.
Hand/arm-krachten
- Herhaald knijpkrachten, vooral met gestrekte vingers vermijden
- Een goede houding waarin de krachten geleverd moeten worden
- Herhaalde hoge trek- en duwkrachten (>6 kgf) door een deskundige laten beoordelen.
Langdurig staan, zonder lopen
- Niet meer dan 1 uur achtereen staan en niet meer de 4 uur per dag
- Indien mogelijk: afwisselend staand en zittend werken mogelijk maken.
Langdurig zitten, zonder staan en lopen
- Indien mogelijk: afwisselend staand en zittend werken mogelijk maken
- Indien niet mogelijk: af en toe opstaan en lopen mogelijk maken.
Lichaamstrillingen
- Vloer is voldoende glad, m.n. bij staande bediening van voertuigen
- Voertuig en stoel (vering en demping) zijn goed afgestemd op de ondergrond en de berijder.
Hand/armtrillingen
- Gereedschap veroorzaakt zo laag mogelijk trillingsniveau
- Gereedschappen zijn altijd scherp en goed onderhouden
- De blootstellingsduur moet zoveel als mogelijk beperkt blijven: er zijn pauzes en afwisseling met ander werk (zonder trillingen!).
Tips voor ontwerpproces met aandacht voor fysieke belasting
Hoe eerder in een ontwerpproces, hoe lastiger het is om de fysieke belasting te beoordelen. De uiteindelijke belasting hangt namelijk van veel factoren af: o.a. taakinhoud, proces en werkplekinrichting en het gedrag dat werknemers laten zien. Dat laatste wordt pas zichtbaar na oplevering.
Deze tips helpen je om tijdens het ontwerpproces aandacht te geven aan fysieke belasting.
Procesontwerp en verdeling van taken
- Beeldvorming; beschrijf, zodra dat bekend is, zo precies mogelijk:
- welke taken moeten door werknemers worden uitgevoerd
- hoeveel werknemers gaan deze taken uitvoeren
- tijdsfactoren: hoe vaak, hoe lang moeten taken worden uitgevoerd
- looproutes, indien van toepassing
- gewenst gedrag en verwacht gedrag
- breng in kaart welke factoren het gewenste gedrag ondersteunen of tegenwerken
- bijv. tilhulpmiddelen moeten ophalen, onnodig lange looproutes
Gebruik deze informatie om een na te gaan of er een risico op fysieke overbelasting kan ontstaan.
- Werk van grof naar fijn
- kijk steeds naar consequenties voor het werk
- toets dit aan het programma van eisen en de beschikbare ontwerprichtlijnen [link naar ontwerprichtlijnen]
Werkplekontwerp
Het is belangrijk niet te snel met de detaillering van het werkplekontwerp te starten. Werk in twee stappen.
Stap 1: werkplek is plek in ruimte
Beschouw de werkplek als een globale plek waar een werknemer gedurende een bepaalde tijd een aantal handelingen verricht, sta ook even stil bij:
- hoe lopen materiaalstromen?
- vorm een beeld van de handelingen:
- hoe vinden die optimaal plaats?
- wie gaan aan de werkplek werken?
- hoe lang doen zij dat?
- wat zijn de productiviteitseisen?
Stap 2: schetsontwerp werkplekken
Ontwerp of kies de werkplekken als er duidelijkheid is over:
- materiaalstromen
- welke handelingen moeten uitgevoerd worden
- welke gereedschappen zijn nodig
- welke werknemers werken op de werkplekken
- hoe lang achter elkaar wordt er gewerkt
- welke omgevingsfactoren spelen een rol, zoals licht, lucht en geluid
Op de goede weg?
Toets regelmatig of de plannen voldoen aan het programma van eisen. Zijn de plannen iets duidelijker, dan kun je scenario’s beoordelen met de TNO-instrumenten voor het beoordelen van fysieke belasting.